Grenzen stellen bij ADHD en ASS: waarom het extra lastig is

Grenzen stellen is iets waar bijna iedereen wel eens mee worstelt. Nee zeggen tegen een vriend, aangeven dat je meer tijd nodig hebt of je mening durven uitspreken… het klinkt eenvoudig, maar in de praktijk schuiven veel mensen hun eigen noden opzij om geen conflict te veroorzaken of niemand teleur te stellen.

Voor mensen met ADHD of ASS (autismespectrumstoornis) komt daar vaak nog een extra uitdaging bovenop. Hun manier van voelen, denken en reageren maakt het nóg moeilijker om tijdig hun grenzen te herkennen en uit te spreken.

Een herkenbaar voorbeeld

Sophie weet hoe lastig het voelt om iets niet te kunnen. Daarom maakt ze graag tijd wanneer Muriëlle om extra uitleg vraagt. Tijd die ze eigenlijk helemaal niet heeft. Tegen de avond heeft ze zelf nog bergen werk maar is ze uitgeput. Wanneer mama haar vraagt om haar schoenen op het rekje te zetten, barst de bom. Ze snauwt, vlucht naar haar kamer en voelt de tranen van verdriet en frustratie opkomen. Niemand begrijpt me, iedereen maakt alleen maar gebruik van me, denkt ze.

Wat Sophie op dat moment vergeet, is dat Muriëlle meerdere keren had gevraagd of het haar écht uitkwam. Bovendien weigert Sophie zelf bijna altijd hulp – ze vindt dat anderen het al druk genoeg hebben en wil niemand tot last zijn.

Bij ASS: wie ben ik en wat wil ik?

Voor iemand met ASS kan het ontzettend moeilijk zijn om te voelen waar de eigen wensen en behoeften beginnen en die van de omgeving ophouden.

• Ze passen zich vaak automatisch aan om niet op te vallen of negatieve reacties te vermijden.

• Daardoor verliezen ze sneller het contact met hun eigen voorkeuren.

• Hun grens wordt vaak pas duidelijk nadat die al overschreden is: overprikkeld, uitgeput of verdrietig.

"De schoen die de een past, knelt de ander; er is geen recept voor het leven dat voor iedereen werkt." – Carl Jung

Bij ADHD: de gevoeligheid voor anderen

Mensen met ADHD hebben vaak een sterk inlevingsvermogen.

• Ze voelen feilloos aan wat een ander nodig heeft en willen daar meteen op inspelen.

• Hun eigen behoeften raken daardoor gemakkelijk op de achtergrond.

• Vergeetachtigheid of impulsiviteit maakt het nog lastiger om op tijd stil te staan bij hun eigen grens.

Waarom dit zwaar kan doorwegen

Het voortdurend over je grenzen laten gaan, of ze zelf te laat opmerken, kan leiden tot:

• stress en overbelasting,

• frustratie of boosheid naar jezelf,

• een lager zelfbeeld (“ik kan het weer niet”),

• en soms zelfs lichamelijke klachten zoals hoofdpijn of vermoeidheid.

Hoe begeleiding kan helpen

In mijn begeleiding merk ik dat grenzen pas echt zichtbaar worden als we samen stilstaan bij de onderlaag. Daarom werk ik niet enkel aan het oefenen van “nee zeggen”, maar vooral aan:

• Eigen behoeftes leren herkennen: wat heb jij écht nodig om goed te functioneren?

• Copingsystemen in kaart brengen: strategieën die je misschien al jaren toepast om “te overleven”, maar die intussen nefast kunnen zijn.

• Erkennen en benoemen van emoties: leren voelen én uitspreken waar spanning, verdriet of boosheid zit, geeft houvast.

• Ontdekken van kwaliteiten: welke eigenschappen geven jou energie en trots? En welke kwaliteiten kosten je net energie omdat je ze te vaak of te hard inzet?

Door dat inzicht groeit er niet alleen meer begrip voor jezelf, maar ook meer houvast om grenzen helder en krachtig te bewaken.

Tot slot

Grenzen aangeven is voor niemand vanzelfsprekend. Het vraagt moed, zelfkennis en oefening. Voor mensen met ADHD of ASS komt er vaak een extra laag bij: hun gevoeligheid, hun zoektocht naar identiteit of hun neiging om zich aan te passen. Dat maakt hen kwetsbaarder, maar niet machteloos.

Elke keer dat je je grens durft te voelen en te benoemen, bouw je aan meer rust, meer zelfvertrouwen en betere relaties. En soms helpt het gewoon om daar niet alleen in te staan, maar samen stap voor stap te ontdekken hoe je dichter bij jezelf kan blijven.